PKK’lılarla PKK’lı , FETÖ’cularla FETÖ’cu , Ermenilerle Ermeni olan , Türk Devleti ve Türk Milleti aleyhinde ne varsa orda konumlanan , beş sadrazam yetiştiren meşhur Çandarlı sülalesinin mensubu , DEM parti milletvekili Cengiz Çandar ; Türkiye’de yaşayan seceresi en sağlam , en köklü insanlardan biri.Tıpkı Cemal Paşa’nın torunu Hasan Cemal gibi…
İyi Parti Milletvekili Yasin Öztürk ; Fatih Sultan Mehmet Han tarafından idam edilen Çandarlı Halil Paşa’ya atfen Cengiz Çandar’a “ataların gibi sen de hainsin” demiş. Cengiz Çandar’da soyunun Çandarlı Halil Paşa’ya değil Osmanlı ailesi ile akrabalık bağı olan Çandarlı Kara Halil Paşa’ya dayandığını söyleyerek cevap vermiş.Sayın vekile Cengiz Çandar için sonuna kadar hak versem de Çandarlı Halil Paşa yönünden katılmıyorum.
Çandarlı Halil Paşa’nın idamı tarihin karanlıkta kalmış sayfalarından biri.Fatih Sultan Mehmet’in tahta geçmesi sonrası Zağanos Mehmet Paşa ile Sadrazam Çandarlı Halil Paşa arasında devletin yönetimiyle ilgili büyük bir çekişme yaşanıyordu. Çandarlı Halil Paşa Fatih Sultan Mehmet’i çok deneyimsiz görüyor bu yüzden özellikle Bizansa karşı ılımlı olmasını istiyordu. İstanbul’un kuşatılması sırasında kuşatmanın uzaması nedeniyle Avrupa’da yeni bir Haçlı ittifakının ortaya çıkacağını söyleyerek kuşatmarının kaldırılmasını istemişti. Bu tutumu nedeniyle Bizans’la iş birliği yapmakla ve Bizans’tan rüşvet almakla suçlandı. Önce görevden alındıysa da sonradan idam edildi.
Merhum Necdet Sevinç’in “Osmanlı’nın Yükselişi ve Çöküşü” ve Taha Akyol’un “Osmanlı ve İran’da Mezhep ve Devlet” isimli kitaplarında Çandarlı Halil Pala’nın idamı ve sonrasıyla ilgili çok önemli tespitler var ;
Fatih Sultan Mehmet’e kadar ki padişahlar Türkmen - Oğuz geleneklerini kuvvetle koruyan beğlerdi. II. Beyazıt’ın oğullarından birinin “Korkut” adını , Cem Sultanın oğullarından birinin “Oğuz Han” adını taşıması Türkmen-Oğuz geleneğinin devamı olarak gösterilir.
Osmanlı hanedanı ile iktidar gücünü paylaşan Evrenesoğulları , Turhanoğulları , Malkoçoğulları gibi aileler hanedanın emir eri değil silah arkadaşlarıydı. Henüz Sünnilik ve Alevilik arasında bir çekişme değil aksine birlik vardı.
Osmanlı Devleti kurumsallaştıkça ve padişah eşitler arası birinci değil kardeşini dahi idam ettirme yetkisine ve gücüne sahip mutlakiyetçi bir sultan haline geldikçe Türkmen geleneklerinden kopuyordu.
Göçebeler devletin onları toprağa yerleştirme ve tarımsal üretici ve haliyle vergi veren kullar haline getirme politikasına karşı direnç gösteriyordu.
O tarihte Anadolu’daki göçebe Türkmen hayat tarzı Sünni dahi olsalar serbest , başına buyruk , otoriteden hoşlanmayan , gerektiğinde “ferman padişahınsa dağlar bizimdir” diyen bir hayat tarzıydı. Dini inanışları Sünni olmakla birlikte akaid , kelam ve fıkıhın ince kurallarına değil içten gelen yoğun duygulara , mistik - sufi coşkulara eğilimlidir.
Osmanlı’nın hızla merkezileşme eğilimi o tarihe kadar yaşadıkları hayata alışmış , bir yerde oturmayan ve vergi kavramını , disiplinli bir yerleşik hayatı tanımayan Türkmenleri rahatsız etmişti.
Merkezileşmenin güçlenmesi , devlet otoritesinin tam olarak tesisi Osmanlılar kadar önemli ve güçlü Türk boylarının güçlerinin törpülenmesini zorunlu kılıyordu. Karamanoğulları , Saruhanoğulları , Germiyanoğulları , Çandaroğulları vb. asil Türk ailelerinin iktidar alternatifi olmaları , Osmanlı hanedanı ile bir güç mücadelesine girmeleri engellenmeliydi.
I.Murad zamanında devşirmelerden oluşan disiplinli yeniçeri ordusunun kurulması disiplin ve hiyerarşi tanımayan Türkmen aşiretlerinin etkisizleşecek olmalarının ilk işaretiydi. Amaç aşireti , ailesi , işi , toprağı olmayan mutlak padişaha bağlı bir ordu oluşturmaktı.
Özellikle Varna Meydan Muharebesinde akıncı ailelerin büyük bir kısmının orduya katılmayarak II. Murat’ı Haçlı ittifakıyla başbaşa bırakmasından büyük dersler çıkaran Fatih Sultan Mehmet İstanbul’un fethinin sağladığı güç ve prestiji kullanarak ilk önce Çandarlı Halil Paşa’yı idam ettirerek veziriazamlığı nesillerdir bırakmayan bu rakip aileyi safdışı bırakmış , Sultan’ı merkeze alan bir idare tesis etmiştir. Artık vezirler Enderun’da yetiştirilen devşirmelerden oluşacaktır.17..nci yüzyıl ortalarına kadar 78 Osmanlı sadrazamının sadece 11’i Türktür.Geçmişi ve hatta geleceği olmayan , ataerkil aile bağlantıları bulunmayan bu kişilerin Sultan’a kayıtsız şartsız biat etmekten başka yolları yoktu ve iktidarı ele geçirmeleri düşünülemezdi bile.Sadece vezirlik makamları değil Türkler Sancakbeyliği , Beylerbeyliği gibi önemli makamlardan da dışlandılar.
Osmanlı Hanedanı sadece bununla yetinmedi. Çok iyi planlanmış bir iskan politikasıyla bu Türk boylarını Anadolu ve Balkanlara dağıtarak paramparça etti. Bu gün örneğin Rize’de Karamanoğlu , Katırcıoğlu , Fettahoğlu , Aydınoğlu , Saruhanoğlu , Karakoyunlu gibi Türkmen ailelerin mensupları Anadolunun her yerine dağılmış akrabalarıyla karşılaşıyor , buluşuyorlar.
Güçlü Padişahlardan sonra Sokullu Mehmet Paşayla birlikte Sultan’ı merkeze alan idari yapı yerini devşirmelerden oluşan askeri - bürokratik oligarşisine terketmiştir. Bu dönemden itibaren III. Selim ve II. Mahmut’a kadar ki Sultanlar bir iki istisna dışında sadece sembolik makamlardır. 17. Ve 18. yüzyılda iktidar kendi içinde bir disiplini ve rasyonel işleyişi olan profesyonel idarecilere aittir. Bu dönem pek çok padişah bu üçlü bürokratik oligarşiye karşı canını ve tahtını koruyamadı.
Bu sistem bir açıdan Osmanlı İmparatorluğunun 600 yıl iktidar alternatifi olmadan , iç savaş yaşanmadan varolmasının ve bir Cihan devleti olmasının önemli nedenlerinden biridir. Ancak diğer yandan çağa ayak uyduramamanın , modernleşememenin de en büyük sebebidir. Avrupa’da reform ve rönesans hareketleri , ekonomi , hukuk , sanayi ve bilim alanında ki devrimler Aristokrat ailelerin , asilzadelerin içinden çıkmıştır. Osmanlının Türk asilzadeliğini yukarıda açıklanan şekilde yok etmesi bu anlamda hiçbir üretkenliğin olmamasına neden olmuştur. Devşirmelerden çıkan ender isimlerden biri Koçi Bey’dir ama oda ciddiye alınmamıştır. Ne bir İbni Sina ne Farabi nede Maturidi çıkmış , Ahmet Cevdet Paşa gibi bir dahi ise ne yazık ki iş işten geçtikten sonra ortaya çıkabilmiş , onun değeri halen daha anlaşılamamıştır.
