Pertevniyal Valide Sultan, Osmanlı İmparatorluğu'nun son büyük valide sultanlarından biri olarak tarihte önemli bir yere sahiptir. 1812 yılında dünyaya gelen Pertevniyal, Sultan Abdülmecid'in saltanatı sırasında Abdülaziz'in annesi olarak sarayda yükseldi ve 1861 yılında oğlu Abdülaziz tahta çıktığında Valide Sultan unvanını aldı.
Fakat onun hikayesi, sadece saraydaki annelik rolüyle sınırlı değildi; o, devlet işlerinde etkili bir figürdü ve oğlunun saltanatı sırasında Osmanlı siyasetinde hatırı sayılır bir rol oynadı.
Pertevniyal Sultan'ın devlete olan ilgisi, dönemin tarihçileri tarafından da not edilmiştir. Bazı tarihçiler onun, özellikle oğlunun saltanatı döneminde, perde arkasında güçlü bir politikacı olduğunu dile getirir.
DEVLET İŞLERİNE KARIŞIYORDU
Araştırmacı tarihçi Caroline Finkel, "Osman’s Dream" adlı eserinde Pertevniyal’in oğlunun hükümdarlığı boyunca devlet işlerine karıştığını ve Abdülaziz’in kararlarında ciddi bir etkisinin olduğunu belirtir. Valide Sultan olarak, oğlunun yanında olup ona rehberlik etmekle kalmamış, aynı zamanda kendi fikirlerini de uygulamaya koymuştu. Bu durum, Osmanlı'da kadınların güç sahibi olduğu bir dönemin son yankıları olarak görülmüştür.
Ancak Pertevniyal Sultan'ın en çarpıcı anlarından biri, oğlu Sultan Abdülaziz'in tahttan indirilmesi ve daha sonra öldürülmesinden sonra yaşadığı zor günlerdir. 1876 yılında gerçekleşen bu saray darbesi, sadece Osmanlı yönetiminde büyük bir değişiklik yaratmakla kalmamış, Pertevniyal Sultan için de derin acılar getirmiştir.
Oğlu Abdülaziz’in, darbe sonrası intihar ettiği ya da öldürüldüğü konusundaki tartışmalar hâlâ sürerken, Pertevniyal Sultan, bu olayın ardından itibarsızlaştırılmış ve saray içinde kötü muamelelere maruz kalmıştır. Kimi tarihçiler, bu dönemi Pertevniyal Sultan’ın trajik bir dönüşüm noktası olarak görür.
YAPTIĞI HAYIRLAR HALA DİLLERDE
İbnülemin Mahmud Kemal İnal, “Son Devir Osmanlı Saray Kadınları” adlı eserinde, Sultan Abdülaziz'in ölümünden sonra Pertevniyal'in sarayda daha sessiz ve geri planda bir yaşam sürmeye zorlandığını anlatır.
Pertevniyal Sultan’ın hem güç sahibi bir valide sultan, hem de oğlunun trajik sonunu yaşayan bir anne olarak tarih sahnesindeki yeri dikkat çekicidir. Onun güçlü karakteri, o dönemin saray yaşamındaki kadınların rollerine dair ipuçları verir.
Abdülaziz'in saltanatı boyunca kendini gösteren Valide Sultan, İstanbul'da yaptırdığı cami, çeşme ve hayır işleri ile de hatırlanır. Fatih'te yaptırdığı Pertevniyal Valide Sultan Camii, mimari açıdan da dönemin en dikkat çekici yapılarından biridir ve sultanın hayırsever kimliğinin bir sembolü olarak görülür.
İHTİŞAMI DA TRAJEYİ DE YAŞADI
Pertevniyal Sultan, yaşadığı dönemdeki sosyal ve siyasi olaylara verdiği tepkilerle de Osmanlı İmparatorluğu’nun son devirlerindeki kadın etkisini simgeler. Kendi döneminde güçlü bir figür olarak var olan bu kadın, oğlunun ölümünden sonra yaşadığı sıkıntılarla bir trajedi kahramanına dönüşmüştür.
Tarihçiler, onun duruşunu ve yaşadığı güçlükleri değerlendirirken, hem bir iktidar sembolü hem de kişisel bir dramın merkezinde bulunan bir figür olduğunu vurgularlar. Pertevniyal Sultan, Osmanlı tarihinin hem ihtişamını hem de trajedisini yansıtan bir isimdir.
İlyas GÜR
Editör
